دانشی که هرچند عمر پیدایش آن به یک قرن نمی‌رسد، اما می‌تواند بسیاری از فرایندهای موجود در کسب‌وکارها را به تنهایی انجام دهد، حجم کاری نیروی انسانی را به طور چشمگیری کاهش و بازدهی یک سازمان را افزایش دهد، در زمان و هزینه و بسیاری از منابع دیگر صرفه‌جویی کند و… همه این‌ها نشان از اهمیت و بازدهی روزافزون این علم دارد. 

رهبر معظم انقلاب به‌تازگی در جمع نخبگان و استعدادهای برتر از «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک مسئله مهم و آینده‌ساز نام بردند و تأکید کردند: این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.

حال پرسش این است آیا می‌توانیم با تأکید بر داشته‌های خود در این فرصت، برتری خویش را در این حوزه نیز به دنیا اثبات کنیم؟

۵ سال کافی است اگر...

دکتر سیدعلی حسینی، عضو شورای سیاست‌گذاری کلان پروژه هوش مصنوعی و علوم اسلامی در پاسخ به قدس می‌گوید: ایران در رشته‌های علوم مهندسی، کامپیوتر و هوش مصنوعی توسعه زیادی داشته است به طوری که بر اساس گزارش سازمان معتبر اسکوپوس در رتبه شانزدهم جهان و به لحاظ تعداد ارجاعات در جایگاه چهاردهم دنیاست. اما به لحاظ صنعتی گزارش‌هایی که غربی‌ها منتشر کردند رتبه ما ۷۶ جهان است که فکر نمی‌کنم صحیح باشد، چون گزارش‌های کاملی از کشور ما در اختیار این سازمان قرار نگرفته است. ضمن اینکه ما در صنعت هم در بسیاری از زمینه‌ها در حوزه هوش مصنوعی مجهز هستیم. البته یک مؤسسه دیگر که در هوش مصنوعی پایش می‌کند ایران را در بخش صنعت هوش مصنوعی در رتبه سی‌ام جهان می‌داند. 

این پژوهشگر پسادکترای دانشگاه علم و صنعت ایران با اشاره به اینکه رسیدن به رتبه دهم جهان با توجه به جایگاه علمی کشور در هوش مصنوعی و ارجاعاتی که به مقالات ما در این بخش می‌شود غیرممکن نیست، می‌گوید: با یک خیز در کمتر از پنج سال می‌توانیم در حوزه پژوهش هوش مصنوعی به زیر رتبه دهم برسیم. البته برای این منظور باید چند اتفاق مهم رخ دهد. نخست اینکه ارگان‌ها، سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف باید براساس اسناد بالادستی کشور بخشی ازبودجه‌شان را به بخش پژوهش اختصاص دهند یعنی قانون مربوطه را اجرا کنند. همچنین در سند بالادستی مشخص شود هر کدام از وزارتخانه‌ها چند درصد بودجه پژوهشی‌شان باید صرف هوش مصنوعی شود. 

حسینی تهیه و تدوین سند راهبردی هوش مصنوعی را به عنوان یکی دیگر از ملزومات تحقق هدف یاد شده می‌داند و می‌گوید: البته برای تهیه این سند نباید شتاب‌زده عمل کرد؛ بلکه باید در فرصت مناسب و توسط یک تیم علمی خبره این کار را انجام داد و در آن نیز از نظرات دانشگاهیان و مراکز علمی صنعتی استفاده کرد تا این سند و نقشه راه، ما را به هدف مورد نظر نزدیک کند. علاوه بر این اجرای سند یاد شده باید به یک قرارگاه سپرده شود تا بر روند کار پویش و نظارت داشته باشد. 

وی با اشاره به ضرورت تأمین زیرساخت‌ها در حوزه هوش منصوعی می‌افزاید: حدود یک سال است تلاش می‌کنیم یک مزرعه کلان پردازنده‌های گرافیکی ایجاد کنیم، حتی معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری هم این را در برنامه‌اش قرار داده است اما چنین مزرعه‌ای ممکن است ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز داشته باشد که باید فراهم شود، چون این زیرساختی لازم برای کشور است. 

این پژوهشگر با اشاره به نقش مهم وجود زیست‌بوم پژوهشی برای نخبگان می‌افزاید: اگر این زیست‌بوم وجود داشته باشد، دیگر نخبگان مهاجرت نمی‌کنند. در واقع تأمین زیست‌بوم نخبگانی برای پژوهشگران رشته‌های مختلف به‌ویژه علوم کامپیوتر و روباتیک یکی از ابزارهای اصلی رسیدن به هدف یاد شده است چون رشد و توسعه علمی توسط نخبگان اتفاق می‌افتد. 

وی همچنین تقویت روحیه خودباوری نخبگان جامعه را یکی دیگر از راهکارها برای رسیدن ایران به رتبه دهم هوش مصنوعی در سطح جهان عنوان می‌کند و می‌گوید: هرچه این روحیه کمتر باشد هزینه‌های رسیدن به موفقیت در این بخش بیشتر خواهد شد. 

حسینی با اشاره به اینکه الزامات یاد شده فقط بخشی از کار است، می‌افزاید: بخش دیگر کار به پیوند دانشگاه با صنعت برمی‌گردد. این پیوند از طریق مراکزی مثل وزارت علوم و یا معاونت علمی ریاست جمهوری صورت می‌گیرد. وزارت علوم و معاونت علمی باید به ظرفیتی که می‌تواند هوش مصنوعی در تمام صنایع فراهم کند، اشراف داشته باشند و متناسب با آن کار را دنبال کرده و اتصالات را به صورت هوشمندانه برقرار کنند، وگرنه ممکن است صنایع اصلاً ندانند هوش مصنوعی چه تأثیراتی می‌تواند داشته باشد. 

سرمایه‌گذاری برای کاربردی کردن تحقیقات 

دکتر علی شریفی زارچی، عضو گروه هوش مصنوعی دانشگاه صنعتی شریف و مدیر کل آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم در خصوص جایگاه ایران در سطح جهانی در حوزه هوش مصنوعی به قدس می‌گوید: این موضوع به حوزه تحقیقات و استفاده از هوش مصنوعی در فناوری و صنعت مربوط می‌شود. اگر موضوع را از نظر تحقیقات، مطالعات و آموزش و دانشگاه‌ها در نظر بگیریم باید گفت دانشگاه‌های ما خیلی خوب به این حوزه ورود کردند و دوشادوش دانشگاه‌های معتبر دنیا حرکت می‌کنند، به طوری که مثلاً آموزش هوش مصنوعی در دانشگاه صنعتی شریف یکی از پرطرفدارترین گرایش‌های تحصیلی در مقاطع کارشناسی و ارشد محسوب می‌شود. در حوزه تحقیقات هم تا زمانی که آموزش‌ها منجر به تحقیقات شوند نیاز به زیرساخت‌های مناسبی است. از جمله دسترسی محققان به جی‌پی‌یو یا پردازش‌های گرافیکی که در اینجا ضرورت دارد زیرساخت‌های واحد پردازش گرافیکی در کشور ایجاد شود. 

وی با اشاره به اینکه جنبه دیگر این موضوع هم کاربردی کردن تحقیقات هوش‌مصنوعی در صنعت است، می‌افزاید: بارزترین مثال، هوشمندسازی خودروهاست که به‌تدریج جای خود را در بخش حمل و نقل برخی از کشورها باز می‌کنند. بنابراین محققان و شرکت‌های خودروساز داخلی هم باید در این بخش سرمایه‌گذاری کنند. در حوزه صنایع پزشکی، وزارت بهداشت باید به منظور ارتقای هوش مصنوعی در این حوزه برنامه‌هایی را به اجرا بگذارد که ما از طریق کمیته سلامت دیجیتال وزارت بهداشت در حال پیگیری این موضوع هستیم.

شریفی در پاسخ به این پرسش که وضعیت آموزشی ما در هوش‌مصنوعی برای رسیدن به هدف یاد شده چگونه است، می‌گوید: قطعاً آموزش آنلاین در حوزه هوش مصنوعی راه حل مناسبی است چون این امکان وجود دارد که استاد در پشت کامپیوتر بنشیند و برنامه‌ای را بنویسد و دانشجویان هم همان لحظه برنامه را ببینند و فرایند هوش مصنوعی را بیاموزند. بنابراین دست‌کم در علوم کامپیوتری و به‌ویژه در هوش مصنوعی بستر آموزش آنلاین به مراتب بهتر از آموزش حضوری است.  این استاد دانشگاه در همین زمینه می‌افزاید: هر چند دانشگاه‌های برتر کشور ما در حوزه آموزش هوش مصنوعی در دنیا وضعیت خوبی دارند اما لازم است آموزش هوش مصنوعی در همه دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌های فنی و مهندسی توسعه پیدا کند یا آموزش کیفی هوش مصنوعی، جایگزین بعضی از دروس قدیمی شود. دیگر اینکه باید از بستر پلتفرم‌های آموزشی برای ارتقای سطح کیفیت آموزشی بیشتر استفاده کرد.

وی در خصوص راهکارهایش برای تحقق هدف یاد شده هم می‌گوید: باید زیرساخت‌های آموزش و پژوهش از سوی دولت فراهم شود و در اختیار محققان و پژوهشگران حوزه هوش مصنوعی قرار گیرد که مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین آن‌ها پردازشگرهای گرافیکی است. از سوی دیگر باید آموزش کیفی هوش مصنوعی را برای دانشجویان توسعه دهیم. باید در چارت آموزشی دانش‌آموزان به‌ویژه رشته‌های علوم تجربی و مهندسی دروس برنامه‌نویسی، ریاضی و هوش مصنوعی قرار گیرد؛ از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی انجام شود. صنایع مادر مثل خودروسازی، آب، انرژی، نفت و حمل و نقل هم باید راه‌حل‌هایی راکه هوش مصنوعی می‌تواند پاسخگوی صورت مسئله آنان باشد مشخص کنند و تحقیقات را به سمت هوش مصنوعی سوق بدهند، در این صورت می‌توانیم به هدف مورد نظر که قرار گرفتن ایران در بین ۱۰ کشور برتر در هوش مصنوعی است برسیم.